چاپ روی پارچه یک هنر باستانی است که ریشه‌های آن به تمدن‌های نخستین برمی‌گردد. اما هدف آن همانند گذشته باقی مانده است، از دیگران متمایز شدن با الگوهایی که با شخصیت منحصر به فرد شما هم‌خوانی دارند.
چاپ روی پارچه یا Print on fabric چیست؟
چاپ روی پارچه یک روش است که از طریق انتقال الگوها و طرح‌ها به سطح پارچه انجام می‌شود. در این روش، طرح‌ها و الگوها را می‌توان بر روی پارچه‌ها با استفاده از روش‌های مختلفی مانند استمپ زدن، بلوک‌های چوبی، شابلون‌ها، صفحات حکاکی شده، غلتک‌ها یا صفحات ابریشم برای قرار دادن رنگ‌ها روی پارچه استفاده کرد و یا از با استفاده ازماشین‌ها و روش‌های دیجیتالی مدرن الگوها را روی پارچه چاپ کرد. این فرآیند به وسیله استفاده از رنگ‌ها و مواد مخصوصی که بر روی پارچه جذب و ثابت می‌شوند، انجام می‌شود. چاپ روی پارچه در زمینه‌های مختلفی مانند صنعت پوشاک، دکوراسیون داخلی و هنر به کار می‌رود.
پیدایش چاپ روی پارچه
چین
روش‌های اولیه چاپ روی پارچه که امروزه در دسترس ما است، از روش‌های پیچیده‌ای که در گذشته استفاده می‌شدند، فاصله زیادی دارد. بررسی تاریخی نشان می‌دهد که چاپ به روش قلم‌زنی احتمالاً در چین شکل گرفته است و همچنین شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این روش قبل از سال ۲۲۰ میلادی وجود داشته است. در این روش چاپ روی پارچه الگو مانند مهر زدن چاپ می‌شد و برای مدت طولانی نیز در تجارت کاربرد داشته است.
ایران
تاریخچه چاپ روی پارچه در ایران به دوران قبل از اسلام برمی‌گردد، اما شکوفایی آن را می‌توان در دوران اسلامی، به‌ویژه در دوره صفویه مشاهده کرد. در آن زمان، ایران به دلیل کیفیت بالای پارچه‌ها و طرح‌های منحصر به فرد چاپی، شهرت جهانی پیدا کرد. روش‌های چاپ سنتی شامل استفاده از قالب‌های چوبی منبت‌کاری شده بود که به دست هنرمندان ماهر ساخته می‌شدند و برای تکرار نقوش بر روی پارچه‌هایی مانند ابریشم، پنبه و کتان استفاده می‌شدند. این روش، که گاهی اوقات با نام “چاپ باتیک” یا “چاپ قلمکار” شناخته می‌شود، به زمان‌های بسیار دور بازمی‌گردد و نمونه‌هایی از آن در موزه‌ها و مجموعه‌های تاریخی یافت می‌شود.
در دوره قاجاریه، تکنیک‌های چاپ روی پارچه تکامل یافت و الگوهای بیشتری به مجموعه طرح‌های سنتی افزوده شد. این تکنیک‌ها شامل ترکیب رنگ‌های مختلف و اضافه کردن جزئیات دقیق‌تر به طرح‌های چاپی بود. با ورود تکنولوژی‌های جدید و ماشین‌آلات چاپ پارچه در قرن نوزدهم و بیستم، صنعت چاپ پارچه در ایران دچار تغییر و تحول شد. با این حال، هنر چاپ سنتی همچنان ادامه داشت و به عنوان یک صنعت دستی ارزشمند، به خصوص در شهرهای تاریخی مانند اصفهان و یزد، تا به امروز حفظ شده است. این میراث فرهنگی نه تنها از نظر تاریخی و هنری اهمیت دارد، بلکه به عنوان بخشی از هویت فرهنگی ایران و به عنوان یک کالای صادراتی مورد توجه قرار می‌گیرد.
تاریخچه چاپ پارچه در ایران
اروپا
چاپ پارچه اولین بار در قرن دوازدهم از طریق تأثیر کشورهای اسلامی به اروپا وارد شد. در آن زمان، فقط قطعاتی که شسته نمی‌شدند مانند پارچه‌های دیواری، روی آنها چاپ می‌شدند زیرا رنگ‌های اروپایی به راحتی و به سهولت پاک می‌شدند.
در اروپا، اولین رد پای شواهد تاریخی چاپ پارچه به وسیله بلوک چوبی، در فرانسه در پایان قرن چهاردهم کشف شد. نام “Tuchdrucker” (به معنی چاپگر پارچه) تا سال 1440 در آلمان به خوبی شناخته شده بود.
چاپ قلم‌زنی چین در قرن هفدهم باعث شد تاکنیک‌ها و روش‌های جدید تولید پارچه‌های مقاوم‌تر به بسیاری از کشورهای اروپایی وارد شود. این تکنیک به اروپایی‌ها امکان می‌داد بدون نگرانی از آسیب دیدگی و خراب شدن نقش چاپ شده روی پارچه در شست‌وشو، پارچه‌ها را چاپ و بشویند. بیشترین مقدار پنبه با الگوی هندی وارداتی بریتانیا از هند بود. اگرچه انگلیسی‌ها در ابتدا الگوهای ساده‌تر از الگوهای سنتی هندی را برای استفاده در هند سفارش می‌دادند، اما بعدها خودشان شروع به چاپ و تولید کردند. نخستین کارخانه چاپ پارچه در انگلستان در سال ۱۶۷۶ توسط یک پناهنده فرانسوی در نزدیکی شهر لندن راه‌اندازی شد.
مصر
در مصر، تکنیک موم داغ به نام باتیک، که از سال 23 تا 79 پس از میلاد به کار گرفته می‌شد، یک هنر مدرن و منحصر به فرد محسوب می شد. الگوهای زیبا و ترکیبات رنگی جذاب به همراه خطوط شکسته که ناشی از ترک خوردن موم بود، ویژگی‌های بارزی از هنر باتیک مصری بود. همچنین، مصری‌ها از طرح‌های کنده کاری شده روی بلوک‌های چوبی برای چاپ روی پارچه‌ها در اوایل سال 400 میلادی استفاده می‌کردند.
در ایالات متحده، چاپ بلوک چوبی در ایالات ماساچوست، پنسیلوانیا و نیوجرسی در دهه 1770 انجام می‌شد. اما در سال 1783، زمانی که جیمز بل، یک اسکاتلندی، چاپ غلتکی حکاکی شده را اختراع کرد، یک پیشرفت عظیم رخ داد. این اختراع باعث شد که فرآیند چاپ بهبود یابد و به روش‌های مدرن‌تری تبدیل شود.
آمریکا
در ایالات متحده، چاپ بلوک چوبی در ایالات ماساچوست، پنسیلوانیا و نیوجرسی در دهه 1770 انجام می‌شد. اما در سال 1783، زمانی که جیمز بل، یک اسکاتلندی، چاپ غلتکی حکاکی شده را اختراع کرد، یک پیشرفت عظیم رخ داد. این اختراع باعث شد که فرآیند چاپ بهبود یابد و به روش‌های مدرن‌تری تبدیل شود.
تاریخچه چاپ پارچه در آمریکا
ژاپن
در ژاپن، توسعه چاپ پارچه در اواسط قرن هفدهم آغاز شد. این ابتکار پرشور به زودی باعث تکامل یک هنر بی‌نظیر شد. رشد این تکنیک نه تنها از تلفیق نخ‌های ابریشمی ظریف بلکه از ادغام موهای انسان به عنوان شابلون‌های طراحی نیز آغاز گردید. این تصاویر زیبا و منحصر به فرد باعث انتقال فن چاپ ابریشم ژاپنی به دوران جدیدی شد که تأثیر آن به فرانسه رفت . این چاپ هنری به سرعت به یکی از مهمترین تکنیک‌های چاپ جهان تبدیل شد.
چاپ روی پارچه و انقلاب صنعتی
قرن هجدهم و طلوع انقلاب صنعتی، زمان رسیدن چاپ کالیکو (calico) بود، روشی که از غلتک‌ها و سیلندرهای حک شده برای خلق الگوها بهره می‌گرفت. در طول انقلاب صنعتی، توسعه تجهیزات چاپ پیچیده و فناوری رنگ‌آمیزی، تولیدکنندگان منسوجات را قادر ساخت تا طرح‌های پارچه‌ای رنگارنگ را با ثبات رنگ عالی بازتولید کنند. هرچند که کارگاه‌های رنگرزی مدرن موسوم به کارخانه‌های چاپ در کشورهایی مانند سوئیس، آلمان و انگلیس راه‌اندازی شدند، اما بی‌تردید فرانسوی‌ها بودند که در هنر چاپ پارچه پیشگام شدند و با کیفیتی هنری بی‌بدیل آن را غنی‌سازی کردند که بسیاری سعی در تقلید از آنها داشتند. با مکانیزه شدن روش‌های چاپ پارچه، فرآیند به مراتب سریع‌تر و ارزان‌تر شد و دوران تولید انبوه پارچه‌ها برای همه جنبه های زندگی، از خانه تا مد، آغاز گردید. استفاده از ماشین‌های چاپ پارچه‌ی سنگین به نوعی به قربانی شدن کیفیت در برخی موارد منجر شد، اما این امکان را به افراد طبقه متوسط و کارگر داد تا الگوهای متنوعی را به لباس‌های روزانه خود اضافه کنند.
تاریخچه چاپ پارچه در انقلاب صنعتی
ظهورچاپ دیجیتال پارچه
در قرن بیستم، اختراعات حیرت‌انگیزی در حوزه صنعت به وجود آمدند که ریشه‌های هنر چاپ پارچه را به شکلی نوین و فراتر از تصویری که امروزه می‌شناسیم، متحول کردند. در دهه‌ی ۳۰، با معرفی چاپ صفحه‌ای تخت، و سپس مکانیزه شدن آن در دهه‌ی ۵۰، فرآیند چاپ پارچه پیشرفت چشمگیری یافت. با این حال، این پیشرفت نه چندان طولانی به چاپ دوار متحول شد که با بهره‌وری بیشتر و سرعت قابل ملاحظه‌ای همراه بود.
در دهه‌ی ۸۰، اولین شکل از چاپ دیجیتال پارچه توسعه یافت، که به طور دائمی نحوه کار صنعت پارچه را تغییر داد و دنیایی از امکانات جدید را به روی طراحان هنرمند و بلندپرواز باز کرد. چاپ دیجیتال با ورود لیزرهای کامپیوتری به عنوان یک نقطه عطف انقلابی تبدیل شد، جایی که جوهر به طور مستقیم به داخل پارچه تزریق می‌شد. وارد شدن چاپ سابلیمیشن (Sublimation printing) در دهه‌ی ۹۰ تغییرات بیشتری را به همراه داشت و تعداد و طرح الگوها تقریباً به بینهایت تبدیل شد.
چاپ دیجیتال یا چاپ سابلیمشن
جمع بندی
اکنون با توسعه فناوری‌ها و ماشین‌آلات پیشرفته، چاپ الگوها و طرح‌های شما بر روی پارچه‌ها به طور قابل توجهی آسان‌تر شده است. با این حال، المان هنری فرآیند هنوز هم حفظ شده است. در بسیاری از نقاط دنیا، صنعتگران از روش‌های باستانی مانند چاپ چوبی بهره می‌برند تا اطمینان حاصل کنند که طرح‌هایشان دارای یک مهر فردی و اصیل هستند.
آینده نیز چشم‌اندازهای هیجان‌انگیزی به همراه دارد. راه‌حل‌های جدید به طور مداوم در حال توسعه هستند زیرا نسل‌هایی از طراحان خلاق به صنعت چاپ پارچه می‌پیوندند تا این صنعت را بهتر و بهتر کنند.
ما در یسنا چاپ از مدرن ترین و جدیدترین روش های چاپ پارچه استفاده می کنیم و بسته به نیازهای مشتری و ماهیت یک طرح خاص چاپ طرح دلخواه روی پارچه را به بهترین کیفیت و قیمت انجام می دهیم و از طرفی خود را ملزم نموده ایم تا الگوها و طرح های بینظیری که در شان هموطن ایرانی ماست را بسازیم.
